Temat starzenia się od lat budzi ogromne zainteresowanie naukowców, szczególnie w ostatnim dziesięcioleciu. Miarą zainteresowania tym zagadnieniem jest to, że od 2013 roku, kiedy opublikowany na łamach czasopisma Cell artykuł po raz pierwszy podsumował molekularne wskaźniki starzenia się ssaków, ukazało się około 300 000 artykułów na temat starzenia się – tyle samo, ile opublikowano w poprzednim stuleciu. Ponadto przeprowadzono prawie 80 eksperymentów na ssakach, w tym na ludziach, które potwierdzają, że dzięki interwencjom w proces starzenia można zapobiegać, opóźniać, a nawet unikać występowania pewnych chorób związanych z wiekiem. Obecnie dieta jest najbardziej dostępną formą interwencji, jednak, jak podkreśla się w ostatniej publikacji, należy wyjaśnić obecne fakty i mity.
Eksperymentalne interwencje
Artykuł opublikowany w Cell w 2013 roku odbił się szerokim echem i posłużył jako mapa wiedzy na temat starzenia się. Teraz Autorzy zaktualizowali i rozszerzyli tę wiedzę w tym samym czasopiśmie. Nowy artykuł weryfikuje wnioski z analizy przeprowadzonej dekadę temu. Jak mówi współautorka nowej publikacji, María A. Blasco, dyrektor naukowy Narodowego Centrum Badań nad Rakiem, międzynarodowego lidera w badaniach nad telomerami: „Teraz jest znacznie więcej inwestycji i jesteśmy bliżej zastosowania podstawowej wiedzy do nowych sposobów leczenia chorób”. Naukowcy zidentyfikowali dziewięć wskaźników starzenia — sygnatur molekularnych, które wyznaczają postęp procesu i na podstawie których można działać, aby przedłużyć życie. Wskazują również na cztery podstawowe przyczyny starzenia: niestabilność genomu, skracanie telomerów, zmiany epigenetyczne i brak równowagi między syntezą białek a degradacją. Są to procesy silnie ze sobą powiązane. Starzenie się wynika z ich wspólnego działania, dlatego istnieje wiele sposobów oddziaływania na fizjologiczny proces starzenia. „Działanie dietą jest jednym z najbardziej dostępnych sposobów interwencji w proces starzenia się człowieka” – twierdzą naukowcy.
Dieta i choroba
Javier Gómez Pavón, lekarz medycyny, ordynator geriatrii w Szpitalu Czerwonego Krzyża w Madrycie i członek zespołu kierowniczego Hiszpańskiego Towarzystwa Geriatrii i Gerontologii, powiedział hiszpańskiej edycji Medscape, że: „Obecnie dostępne dowody wskazują, że niektóre rodzaje diety zastosowane w badaniach kohortowych wiążą się z mniejszą częstością występowania niektórych chorób”.
Doktor Gómez wymienił kilka przykładów: „W różnych badaniach wykazano, że dieta śródziemnomorska wiąże się z niższym ryzykiem sercowo-naczyniowym (udar, choroba niedokrwienna serca, dyslipidemia) i mniejszym ryzykiem upośledzenia funkcji poznawczych, zwłaszcza ze względu na składnik naczyniowy”.
Spożywanie orzechów (np. migdałów, orzechów włoskich) wiąże się z mniejszą dyslipidemią. Dieta bogata w błonnik jest również związana z mniejszą liczbą patologii przewodu pokarmowego okrężnicy, takich jak zaparcia, a zwłaszcza rak okrężnicy (rodzaj nowotworu jelita grubego). Ponadto dieta uboga w tłuste mięso i bogata w owoce i warzywa wiąże się z mniejszą liczbą chorób prostaty, piersi i okrężnicy. Dieta z odpowiednim spożyciem białka wiąże się z lepszą masą mięśniową w każdym wieku, a dieta bogata w produkty wapniowe, takie jak orzechy i produkty mleczne, wiąże się z lepszą masą kostną i mniejszym występowaniem osteoporozy i jej konsekwencjami.
„W tej chwili nie ma badań, które łączyłyby jakikolwiek rodzaj diety z długowiecznością, chociaż w świetle tych danych wydaje się logiczne, że dieta śródziemnomorska bogata w owoce, warzywa, warzywa z białkami pochodzenia zwierzęcego, najlepiej rybami lub białym mięsem, unikanie nadmiaru czerwonego mięsa i produktów mlecznych powinno wpływać na zmniejszenie czy wręcz unikanie chorób w okresie starzenia się” – powiedział dr Gómez.
Wskaźniki starzenia
W artykule rozszerzono wskaźniki starzenia z 9 do 12 (niestabilność genomu, zużycie telomerów, zmiany epigenetyczne, utrata proteostazy, inaktywowana makroautofagia, dysregulacja wykrywania składników odżywczych, dysfunkcja mitochondriów, starzenie się komórek, wyczerpanie hematopoetycznych komórek progenitorowych, zmiana komunikacji międzykomórkowej, przewlekłe stany zapalne i zaburzenia równowagi w mikrobiomie), które są mierzalnymi procesami, które zmieniają się wraz ze starzeniem się organizmu i które, manipulowane eksperymentalnie, powodują przyspieszenie lub, przeciwnie, przerwanie, a nawet regres starzenia.
„Każdy z tych wskaźników należy uznać za punkt wyjścia do przyszłych badań nad procesem starzenia, a także do opracowania nowych leków przeciwstarzeniowych” – podsumowują naukowcy.
Fakty i mity o jedzeniu
Ponieważ dieta jest obecnie najłatwiej dostępnym elementem spowalniającym starzenie się, dr Gómez obala najbardziej rozpowszechnione mity na temat jedzenia i długowieczności. „Po pierwsze, jeśli chodzi o produkty mleczne, mówi się, że osoby starsze nie powinny spożywać jogurtu, ponieważ nie mają one odpowiednich enzymów do trawienia jogurtu i że jest on przeznaczony tylko dla dzieci lub młodzieży, które rosną. To nieprawda. Produkty mleczne nie są ważne ze względu na zawarte w nich białka, ale ze względu na zawartość wapnia i witaminy D. Są to podstawowe pierwiastki w każdym wieku, ale szczególnie w okresie starzenia, gdzie następuje utrata kości wtórna do samego starzenia i zwiększone ryzyko osteoporozy i związanych z nią złamań. Szczególnie u osób starszych złamanie szyjki kości udowej wiąże się z wysoką chorobowością i śmiertelnością”.
Kolejnym mitem jest to, że nie należy jeść owoców do posiłków. „Ze względu na bogatą zawartość przeciwutleniaczy i witamin są podstawowym pokarmem diety śródziemnomorskiej. Przeciwutleniacze wszelkiego rodzaju (orzechy, warzywa, owoce itp.) są niewątpliwie najważniejszymi składnikami przeciwdziałającymi patologicznemu starzeniu się (udar, zawał mięśnia sercowego, demencja, itp.). Prawdą może być, że mogą być łatwiej trawione, jeśli są spożywane poza posiłkami, ale ważne jest, aby sięgać po nie regularnie”.
Cukry i mięso
„Jeśli chodzi o 'fakt’, że cukry w roślinach strączkowych i pieczywie są szkodliwe, to nie jest to prawda. Rośliny strączkowe tak jak i chleb, oprócz cukru zawierają błonnik i inne bardzo ważne przeciwutleniacze. Należy unikać rafinowanych cukrów w takich produktach jak ciastka, słodkie napoje itp., ponieważ są one bezpośrednio związane z chorobami układu krążenia i otyłością” – dodaje dr Gómez.
„Jeśli chodzi o mięso, to ponieważ czerwone mięso i ryby, w tym tłuste, są bogate w białko i witaminę B oraz żelazo, są dla organizmu niezbędne. „Jak zawsze należy jednak ograniczyć spożywaną ilość, zwłaszcza czerwonego mięsa, a nie tłustych ryb. Zalecałbym ograniczenie czerwonego mięsa i zastąpienie go białym, ponieważ to pierwsze jest bogate w tłuszcze nasycone, które produkują więcej cholesterolu” dodał Gomez.
I jeszcze słowo o winie. Wino w małych ilościach, np. kieliszek do obiadu i kolacji, jest korzystne ze względu na jego siłę przeciwutleniającą, ale przy większych ilościach negatywna moc alkoholu przeważa nad korzyściami” – podsumował dr Gómez.
Przygotowano na podstawie artykułu dr. Javier Cotelo: Scientific Advances and Dietary Measures to Slow Down Aging – Medscape – Feb 22, 2023.