Regeneracja i gojenie skóry

Regeneracja i gojenie skóry

– jak radzić sobie ze skaleczeniami, zadrapaniami, poparzeniami

Skóra, jako łącznik człowieka ze środowiskiem zewnętrznym jest stale narażona na urazy mechaniczne oraz uszkodzenia. Wszystkie narządy człowieka posiadają mniejszy lub większy potencjał regeneracyjny. Skóra, a konkretnie naskórek, jest częścią organizmu o jednym z największych potencjałów regeneracyjnych. Czas odnowy naskórka wynosi około miesiąca.

Proces gojenia rany rozpoczyna się już w momencie przerwania ciągłości skóry. Ten złożony proces rozpoczyna się od wytworzenia czopu pierwotnego poprzez aktywację, adhezję oraz agregację płytek krwi. Dla postępów gojenia rany jednym z najważniejszym czynników jest PDGF – płytkowy czynnik wzrostu. W wyniku urazu dochodzi do obkurczenia naczyń i uruchomienia kaskady krzepnięcia prowadzącej do powstania czopu zbudowanego z fibrynogenu. W okolicy gojącej rany migrują makrofagi, neutrofile oraz fibroblasty, które są przyciągane chemotaktycznie między innymi przez PDGF oraz inne czynniki wzrostowe. Fibroblasty rozrastają się produkując macierz zewnątrzkomórkową, niezbędną do migracji keratynocytów z brzegów rany, epitelializacji rany oraz tworzenia blizny.

 

Wyróżniamy kilka form gojenia się ran:

przez rychłozrost – dotyczy z reguły niewielkich ran i skaleczeń, brzegi rany ulegają sklejeniu. W tym typie gojenia mamy do czynienia z szybkim odtworzeniem ciągłości skóry oraz z powstaniem linijnej blizny;

przez ziarninowanie – dotyczy ran z dużym ubytkiem skóry, gdy brzegi rany nie stykają się (nie doszło do pierwotnego zamknięcia rany). Na dnie rany dochodzi wówczas do tworzenia się ziarniny z wrastających naczyń krwionośnych. Ziarnina jest niezbędna do odtworzenia powierzchownych warstw skóry. Ten typ gojenia wymaga odpowiedniego oczyszczania i dezynfekcji, powstała blizna jest większych rozmiarów niż w przypadku rychłozrostu;

pod strupem – proces regeneracji oraz ziarninowania przebiega pod powstałym skrzepem krwi. Powstały strup jest naturalnym opatrunkiem.

Na tempo i prawidłowe gojenie się rany ma wpływ wiele czynników zarówno osobniczych takich jak stan układu odpornościowego, choroby przewlekłe (cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, przyjmowane leki), a także czynniki zewnętrzne takie jak stopień uszkodzenia tkanek, ukrwienie danej okolicy, temperatura, stopień zanieczyszczenia rany i sposób jej odkażenia.

 

Jak przyspieszyć i wspomóc gojenie rany?

Pierwszą przeszkodą utrudniającą proces gojenia rany jest jej zakażenie, dlatego niezwykle ważna jest odpowiednia dezynfekcja rany. Mamy do dyspozycji liczne środki antyseptyczne:

preparaty jodu możemy stosować bezpośrednio na ranę w postaci wodnych roztworów jodu w jodku potasu lub wodny roztwór jodyny 1-2%. Aktualnie najczęściej stosowane są związki kompleksowe jodu z polimerem poliwinylopirolidonu, które są łatwo rozpuszczalne w wodzie i mają działanie bakterio-, wiruso- i grzybo-bójcze. Można je również stosować na błony śluzowe. Mają najczęściej postać 10% roztworów. Należy jednak pamiętać, że stosowanie preparatów zawierających wyżej wymienione roztwory na duże powierzchnie ciała przez okres większy niż 14 dni może zmniejszać wychwyt jodu przez tarczycę i wpływać na wyniki testów czynnościowych tego narządu. Należy unikać stosowania preparatów odkażających z jodem u kobiet w ciąży oraz karmiących piersią, ponieważ jod przenika przez łożysko oraz do pokarmu kobiecego. Preparaty jodu również nie powinny być stosowane w przypadku wykwitów skórnych w przebiegu choroby Duhringa ze względu na możliwość zaostrzenia zmian skórnych;

preparaty chloru odgrywają znaczącą rolę w antyseptyce i są stosowane już od 1822 r.

Do odkażania używane są następujące związki chemiczne chloru: chloracid, chloramina, podchloryn sodu, kw. podchlorawy, podchloryn wapnia, kwas nadchlorowy, chlorheksydyna, chlorxylenol, a także chalazon. Obecnie do odkażania skóry oraz błon śluzowych jednym z najczęściej stosowanych preparatów zawierających chlor jest chlorheksydyna;

chlorheksydyna jest preparatem o silnym działaniu bakteriobójczym oraz bakteriostatycznym, przeciwwirusowym, działającym silniej w stosunku do bakterii Gram-dodatnich niż Gram-ujemnych. Oporne na jej działanie są niektóre gatunki Pseudomonas Proteus, a także prątki kwasoodporne. Nie drażni skóry ani błon śluzowych. Używana jest w postaci roztworów 0,5% w alkoholu lub jako 1% roztwór wodny stosowany do odkażania przewodów słuchowych, jamy nosowej, skóry; 0,1% roztwory do odkażania jamy ustnej oraz gardła, 1% roztwory do odkażania narządów płciowych. Preparat ma kategorię B w przypadku ciąży, nie zaleca się stosowania preparatu w okresie karmienia piersią. Należy pamiętać o przechowywaniu preparatów w ciemnym pomieszczeniu oraz pojemniku ze względu na inaktywację chlorheksydyny przez światło oraz wysoką temperaturę (max. temp przechowywania to 25°C);

preparaty srebra – sole srebra działają silnie przeciwbakteryjnie, wykazują również działanie ściągające, niewielkie działanie złuszczające, natomiast w większych stężeniach działają przyżegająco i nekrotycznie. Aktualnie popularne preparaty używane w gojeniu oparzeń oraz owrzodzeń zawierają połączenie srebra i sulfonamidu; najczęściej 2% sole (sulfatiazol – sól srebrowa sulfatiazolu). Działa on w szczególności na bakterie Gram-ujemne, wykazuje również działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne. Preparat nie powinien być stosowany u osób z wrodzonym niedoborem dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej, wcześniaków i niemowląt do ukończenia 2 miesiąca życia. W przypadku przewlekłego stosowania, na duże powierzchnie ciała, należy monitorować czynność wątroby, nerek oraz układu krwiotwórczego. Po długotrwałym stosowaniu może wystąpić uszkodzenie nerek lub wątroby, leukopenia, agranulocytoza oraz inne zaburzenia układu krwiotwórczego. Preparaty zawierające sulfatiazol nie powinny być stosowane u kobiet w ciąży oraz karmiących piersią.

Preparatem chemicznym odkażającym często stosowanym w dermatologii do odkażania ran i dużych powierzchni ciała jest nadmanganian potasu. Nadmanganian potasu ma postać krystalicznych ciemnofioletowych kryształków, łatwo rozpuszczalnych w wodzie. W działaniu dezynfekcyjnym używamy stężeń 0,5 do 4%. W zależności od stężenia, roztwory wodne przybierają barwę od różowych do ciemnofioletowych, w wyższych stężeniach może działać żrąco na skórę. Nadmanganian potasu wykazuje wielokierunkowe działanie bakteriobójcze, bakteriostatyczne, grzybobójcze, fungistatyczne, przeciwwirusowe, przeciwpierwotniakowe, również wykazuje działanie ściągające, przeciwzapalne, przeciwobrzękowe, obkurcza drobne naczynia krwionośne hamując krwawienia, zmniejsza wydzielanie łoju, odwadnia tkanki. Pod wpływem płynów surowiczych i enzymów przechodzi w braunsztyn (dwutlenek manganu) o barwie brunatnej lub brązowej – często możemy zaobserwować brązowo przebarwione paznokcie po zastosowanych kąpielach odkażających w KMnO4. W przeszłości 1-2% roztwory były wykorzystywane do ostrzykiwania ran kąsanych w celu neutralizacji jadu. Brak danych dotyczących stosowania preparatu u kobiet w ciąży i karmiących piersią.

Woda utleniona to 3% roztwór perhydrolu czyli 30% nadtlenku wodoru H2O2. Pod wpływem enzymu katalaz woda utleniona rozpada się do wody oraz tlenu. Głównym czynnikiem działającym antyseptycznie jest tlen, który działa przeciwbakteryjnie oraz przeciwgrzybiczo, rozmiękcza strupy, również wykazuje działanie wybielające, przyspiesza regenerację tkanek. Można również zalecać do stosowania w płukankach do jamy ustnej i gardła (1 łyżka wody utlenionej na szklankę wody przegotowanej). Jednak należy pamiętać, że częste stosowanie do płukania jamy ustnej może powodować podrażnienia błony śluzowej oraz przerost brodawek nitkowatych języka. Nie należy stosować w ostrych wrzodziejących zapaleniach dziąseł. Bardzo rzadko po wniknięciu do naczyń krwionośnych może spowodować methemoglobinemię czy zatory gazowe. Brak danych dotyczących stosowania preparatu w ciąży oraz u kobiet karmiących piersią.

Aktualnie na rynku farmaceutycznym mamy dostępną dużą ilość preparatów odkażających. Jednym z bardziej popularnych preparatów w formie atomizera jest połączenie dichlorowodorku oktenidyny oraz fenoksyetanolu – wykazuje działanie bakteriobójcze, grzybobójcze oraz wirusobójcze (efekt działania rozpoczyna się po minucie od zastosowania i utrzymuje do 1 godziny). Preparat może być stosowany na błony śluzowe, jednak nie jest zalecany do stosowania do wnętrza ucha ani do połykania. Preparatu nie należy stosować z antyseptykami zawierającymi kompleks jodu z powidonem, ponieważ może dojść do silnych brązowych lub fioletowych przebarwień. Brak danych odnośnie bezpieczeństwa stosowania preparatu u kobiet w ciąży i w okresie karmienia piersią.

Gencjana wodna to związek chemiczny metylorozaniliny, barwnik anilinowy. Działa silnie bakteriobójczo (głównie na bakterie Gram-dodatnie, w szczególności na gronkowce, słabiej działa na bakterie Gram-ujemne, przeciwgrzybiczo, przeciwpasożytniczo (obleńce, tasiemce, pierwotniaki). Miejscowe zastosowanie na błony śluzowe może powodować podrażnienie. Plamy spowodowane tym barwnikiem można usuwać przemywając rozcieńczonym kwasem solnym a następnie spłukując je obficie wodą. Zastosowanie znajdują roztwory od 0,5% do 2 %. Brak danych odnośnie bezpieczeństwa stosowania leku u kobiet w ciąży i w okresie karmienia piersią.

Alkohol etylowy to najstarszy preparat antyseptyczny. Etanol odtłuszcza, oczyszcza skórę, działa przeciwobrzękowo. Przewlekle stosowany na skórę powoduje nekrozę naskórka i jego złuszczanie. Po przemyciu skóry alkoholem pacjent odczuwa chłód spowodowany szybkim parowaniem alkoholu z powierzchni skóry. Działanie antyseptyczne tego preparatu polega na odciąganiu wody z komórek oraz denaturację białek. Najskuteczniejsze działanie antyseptyczne obserwujemy w przypadku stężeń 50-70%.

Rivanol (mleczan etakrydyny) to niezwykle silny środek antyseptyczny działający bakteriobójczo, przeciwgrzybiczo, przeciwpierwotniakowo oraz przeciwwirusowo. Stosowane są stę?enia od?0,1 do?0,5%. Niestety, cz?sto u?os?b doros?ych dochodzi do?miejscowych reakcji alergicznych. Substancje o?dzia?aniu utleniaj?cym, np.?nadmanganian potasu, nadtlenek wodoru os?abiaj? dzia?anie mleczanu rivanolu. Jest to?preparat kategorii B w?ci??y oraz w?okresie karmienia piersi?, stosowany tylko w?przypadku zdecydowanej konieczno?ci.żenia od 0,1 do 0,5%. Niestety, często u osób dorosłych dochodzi do miejscowych reakcji alergicznych. Substancje o działaniu utleniającym, np. nadmanganian potasu, nadtlenek wodoru osłabiają działanie mleczanu rivanolu. Jest to preparat kategorii B w ciąży oraz w okresie karmienia piersią, stosowany tylko w przypadku zdecydowanej konieczności.

Preparaty cynku charakteryzują się działaniem przeciwzapalnym, antybakteryjnym, osuszającym oraz ściągającym. Związek ten może występować w postaci tlenku cynku lub siarczanu cynku i wchodzi w skład wielu środków antyseptycznych. Używany jest w stężeniach 10-50%.

Interesującym związkiem stosowanym w preparatach jest sól glinowa siarczanu sacharozy (sukralfat) znanym z właściwości gojących. Na początku był on wykorzystywany w leczeniu choroby wrzodowej – obecnie z powodzeniem stosowany jest w preparatach pielęgnujących.

Nie sposób wymienić i scharakteryzować wszystkie związki chemiczne wykazujące działanie antyseptyczne. Do pozostałych substancji często stosowanych w środkach odkażających zaliczamy: chlorek sodu, preparaty bizmutu, kamforę, mentol czy ichtiol.

 

Zabiegi przyspieszające gojenie ran

Do nowszych zabiegów przyspieszających gojenie ran możemy zaliczyć tlenową terapię hiperbaryczną. Metoda działania tej terapii polega na wykorzystaniu ciśnienia wyższego niż ciśnienie atmosferyczne, co powoduje łatwiejsze przenikanie tlenu przez tkanki np. do miejsc o gorszym ukrwieniu. Terapia ta przyspiesza regenerację tkanek, sprzyja powstawaniu nowych naczyń krwionośnych oraz działa przeciwzapalnie. Jedną z nowszych metod zalecanych w procesie gojenia ran są ultradźwięki, które stymulują procesy regeneracyjne, poprawiają mikrokrążenie.

Ostatnio wykorzystywaną i popularną metodą przyspieszającą gojenie ran, w tym po zabiegach medycyny estetycznej, jest ostrzykiwanie osoczem bogatopłytkowym pozyskanym z krwi pacjenta. Stymuluje to uszkodzone tkanki do szybszego gojenia.

 

Profilaktyka tężca

W przypadku uszkodzenia skóry przedmiotami nieznanego pochodzenia, lub zanieczyszczonych ran ziemią, należy pamiętać o profilaktyce tężca i postępowaniu w przypadku ekspozycji na materiał mogący stanowić ryzyko zakażenia. Tężec jest jednostką chorobową o wysokim odsetku śmiertelności, a u rekonwalescentów mogą wystąpić trwałe powikłania neurologiczne. Dlatego jeśli nie jesteśmy pewni czy przeszliśmy pełen cykl szczepienia, lub gdy czas od podania ostatniej dawki nie jest określony, należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza w celu profilaktyki wtórnej.

Jeśli rana nie wymaga szycia chirurgicznego, ani profilaktyki przeciwtężcowej, po dezynfekcji możemy na nią nakleić czysty plaster, który należy zmieniać codziennie. Aktualnie na rynku farmaceutycznym mamy dostępne paski przeznaczone do bezurazowego zamykania ran, dzięki którym możemy przybliżyć brzegi rany, co umożliwia szybsze gojenie i regenerację rany.

 

Oparzenia

Podstawową zasadą w przypadku oparzeń jest schłodzenie tkanek poprzez polewanie tkanek czystą, bieżącą wodą. Obowiązuje reguła trzech 15. – polewamy wodą najlepiej o temperaturze 15 stopni w odległości 15 cm od rany, przez 15 minut lub w przypadku mniejszych oparzeń do momentu ustąpienia bólu. Jeśli dojdzie do oparzenia błon śluzowych jamy ustnej, należy płukać intensywnie zimną wodą lub ssać kostki lodu. Następnie na tak schłodzoną ranę zakładamy jałowy opatrunek. Jakie oparzenia wymagają konsultacji lekarskiej? Wszystkie oparzenia chemiczne, elektryczne, w przypadku, gdy doszło do oparzenia okolicy twarzy, szyi, krocza, błon śluzowych oraz w przypadku gdy rana przekracza 3% powierzchni ciała. Do szybkiej oceny oparzonej powierzchni ciała używamy tak zwanej reguły dłoni – wewnętrzna powierzchnia dłoni osoby oparzonej to 1% powierzchni ciała. Należy pamiętać o usunięciu biżuterii w przypadku oparzenia dłoni, okolicy szyi. Przy zaopatrywaniu oparzeń nie wolno zrywać odzieży, która przykleiła się do skóry czy dotykać ran niejałowymi materiałami typu chusteczka higieniczna, wata.

 

Postępowanie w przypadku ukąszeń przez owady

Jeżeli osoba pokąsana jest uczulona na jad owadów błonkoskrzydłych, należy wezwać pogotowie. Jeśli mamy dostęp do adrenaliny w formie tzw. epipenu, czy adrenaliny w ampułkostrzykawce, należy ją podać natychmiast w zewnętrzną powierzchnię uda. W przypadku użądlenia przez pszczołę należy usunąć żądło jak najszybciej. Miejsce ukąszenia przemywamy dużą ilością wody z mydłem, następnie przykładamy okład z lodem na minimum 20 minut.

Jeśli doszło do pokąsania przez kleszcza, należy jak najszybciej usunąć go, ponieważ ryzyko transmisji drobnoustrojów wzrasta wraz z czasem ekspozycji. Przed usunięciem kleszcza nie należy smarować miejsca pokąsania tłustymi preparatami, alkoholem, ponieważ utrudnia to usunięcie kleszcza oraz zwiększa ryzyko transmisji chorób ze względu na zwiększone wówczas wydalanie materiału zakaźnego. Aby prawidłowo usunąć kleszcza, należy złapać go pęsetą w okolicy głowy/aparatu gębowego, następnie usunąć pionowo. Staramy się unikać wykręcania lub ściskania odwłoka. Po usunięciu kleszcza, miejsce przemywamy obficie wodą i dezynfekujemy. Należy upewnić się, że kleszcz został usunięty w całości. W przypadku pokąsania przez kleszcze istnieje możliwość wystąpienia rumienia wędrującego od 3 do 31 dni po pokąsaniu. Jeśli taki wykwit skórny pojawi się, należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza. Profilaktyka poekspozycyjna w postaci doksycykliny w jednorazowej dawce 200 mg doustnie jest uzasadniona tylko w przypadku licznych pokąszeń przez kleszcze w rejonie endemicznym dla boreliozy. Skuteczność takiej profilaktyki u dzieci nie została potwierdzona.

U dzieci ze względu na niedojrzałość układu immunologicznego często dochodzi do silnych miejscowych reakcji alergicznych w postaci obrzęku, a nawet pęcherzy w wyniku pokąsania przez owady. Wówczas należy po dezynfekcji miejsca przebić pęcherz jałową igłą, następnie miejsce pokąsania należy ponownie zdezynfekować. Miejscowo, w celu osłabienia świądu oraz obrzęku, możemy zastosować krótkotrwałe (przez 2-3 dni) słabe preparaty sterydowe w celu zmniejszenia dolegliwości.

 

Podsumowanie

Regeneracja i gojenie się skóry oraz błoń śluzowych jest zależne od bardzo wielu czynników zarówno osobniczych jak i środowiskowych, jednak niezależnie od rodzaju rany, urazu czy czynnika sprawczego, w przypadku braku dezynfekcji oraz odpowiedniego opracowania rany, proces gojenia może zachodzić nieprawidłowo bądź znacząco wydłużyć się w czasie z powodu powikłań w postaci wtórnych nadkażeń.

 

Lek. med. Lidia Ruszkowska, lek. med. Katarzyna Dzilińska, Oddział Dermatologii Dziecięcej Międzyleskiego Szpitala Specjalistycznego w Warszawie

Related posts

2 Thoughts to “Regeneracja i gojenie skóry”

  1. Mirka

    Ja korzystam przy dzieciach i sprawdza się!

Leave a Comment