Co to jest łupież?
Łupież skóry owłosionej głowy jest bardzo częstą przypadłością, która może dotyczyć nawet połowy populacji osób dorosłych. Problem nie sprawia zazwyczaj poważnych dolegliwości, jednak jest przyczyną dyskomfortu, poczucia zażenowania i braku pewności siebie w kontaktach międzyludzkich. Z tego powodu większość osób, których dotyczy ten problem stara się go pozbyć, stosując różne ogólnodostępne produkty, niekoniecznie wykazujące wysoką skuteczność. Przyczyną łupieżu jest zakłócenie równowagi w obrębie fizjologicznej flory zasiedlającej skórę głowy, co powoduje drobnopłatowe złuszczanie naskórka. Na skórze głowy bytuje bardzo duża liczba różnych drobnoustrojów, ale uważa się, że za powstawanie łupieżu odpowiedzialne są przede wszystkim komórki drożdżaków. Nie są to drobnoustroje chorobotwórcze, przeciwnie, jest to normalny składnik naszej flory skóry, występujący u wszystkich osób. Nie jest do końca jasne dlaczego u niektórych osób drożdżaki przyczyniają się do występowania łupieżu, a u innych nie. Zależy to od trudnej do sprecyzowania predyspozycji indywidualnej.
Łupież czy łojotokowe zapalenie skóry?
Czasem zdarza się, że łupieżowi towarzyszą dodatkowe objawy, takie jak świąd skóry głowy czy zmiany skórne w postaci czerwonych plam ze złuszczaniem skóry lub drobnych swędzących grudek czy strupków. Mówimy wtedy o łojotokowym zapaleniu skóry, a wymienione objawy są wyrazem stanu zapalnego, jaki rozwija się na skórze objętej schorzeniem. Łojotokowe zapalenie skóry jest bardziej problematyczne niż sam łupież, ponieważ oprócz nieestetycznego złuszczania skóry dochodzi kwestia widocznych zmian zapalnych oraz chęć drapania swędzącej skóry głowy. Wbrew nazwie, łojotokowemu zapaleniu skóry nie zawsze towarzyszy łojotok i skłonność do przetłuszczania się włosów. W przypadku łojotokowego zapalenia skóry również nie można do końca określić przyczyn powstawania schorzenia. Podobnie jak w zwykłym, niezapalnym łupieżu, także w odmianie zapalnej to drożdżaki zasiedlające skórę są głównym czynnikiem odpowiedzialnym za powstawanie objawów. Te drobnoustroje są naturalnym składnikiem mikrobiomu skóry głowy, ale objawy stanu zapalnego rozwijają się tylko u niektórych, predysponowanych osób. Uważa się, że układ immunologiczny tych ludzi prawdopodobnie reaguje inaczej, co doprowadza do rozwoju stanu zapalnego skóry w odpowiedzi na obecność komórek drożdżaków. Podejrzewa się także, że może mieć znaczenie indywidualny skład łoju produkowanego przez gruczoły łojowe.
Jak odróżnić zwykły łupież od łojotokowego zapalenia skóry?
Objawy łojotokowego zapalenia skóry najczęściej lokalizują się na głowie, tam gdzie rosną włosy. U mężczyzn może to być również okolica zarostu – wąsy i broda. Czasem stan zapalny nie jest wyraźnie widoczny, ale pacjenci mają wrażenie suchej, podrażnionej i złuszczającej skóry. Może występować różnie nasilony świąd lub pieczenie skóry. Niekiedy jest wyraźny łojotok, a łupież przybiera formę tłustych łusek. Bardzo często stan zapalny umiejscawia się w okolicy za małżowiną uszną albo jest obecne złuszczanie skóry w kanale słuchowym. Zmiany skórne zwykle są symetryczne, obustronne.
Nierzadko objawom na owłosionej skórze głowy towarzyszą zmiany na twarzy. Wówczas obserwuje się zaczerwienioną, podrażnioną skórę z różnego stopnia powierzchownym złuszczaniem w typowych dla tego schorzenia okolicach twarzy, takich jak brwi i skóra między brwiami, okolice skrzydełek nosa, fałdy nosowo-wargowe, broda, czasem powieki. Tego typu problemy powodują duży dyskomfort i są jedną z najczęstszych przyczyn zmian zapalnych na twarzy. W bardzo nasilonych przypadkach łojotokowego zapalenia skóry objawy mogą też występować w lokalizacji poza głową i twarzą, najczęściej na klatce piersiowej.
Co należy pamiętać o łupieżu i łojotokowym zapaleniu skóry?
Łupież i łojotokowe zapalenie skóry to problemy bardzo przewlekłe i z dużą tendencją do nawrotów. Jest to związane z faktem, że nie jesteśmy w stanie całkowicie zlikwidować wzrostu drożdżaków na skórze głowy. Nawet jeśli przez jakiś czas uda się pod wpływem leczenia ograniczyć liczbę komórek tych mikroorganizmów, to po leczeniu ich liczba stopniowo wraca do stanu sprzed terapii. Nie ma obecnie takiego leczenia, którego zastosowanie zagwarantowałoby kompletne wyleczenie i brak nawrotów. Jednak u każdej osoby schorzenie przebiega inaczej – jedni będą mieli bardzo małe nasilenie zmian i nawroty rzadko, co kilka lat, inni będą się zmagać z nasilonymi objawami, które nawracają bardzo szybko po odstawieniu leczenia. Zdarza się, że choroba jest bardzo uciążliwa przez kilka lat, a następnie wygasa wraz z wiekiem. Generalnie obserwuje się dwie grupy wiekowe, u których schorzenie występuje szczególnie często – jest to młodzież i młodzi dorośli oraz osoby w wieku podeszłym. Nie da się przewidzieć indywidualnego przebiegu choroby. Na szczęście są preparaty i terapie, które likwidują lub minimalizują dolegliwości i pozwalają na kontrolowanie objawów.
Jakie produkty są wykorzystywane w łagodzeniu objawów łupieżu i łojotokowego zapalenia skóry?
Ponieważ problem dotyczy skóry owłosionej, najczęściej stosowane są produkty w postaci szamponów. Osoby borykające się z problemem łupieżu powinny starannie wybierać produkty do mycia włosów, gdyż nieodpowiednio dobrany szampon może nasilić łupież lub łojotok, a nawet sprowokować stan zapalny skóry. Zastosowanie szamponu o właściwościach leczniczych jest pierwszym krokiem w leczeniu łupieżu i łojotokowego zapalenia skóry, co więcej, możemy to zrobić nawet bez wizyty u lekarza, pod warunkiem, że wiemy na co zwrócić uwagę. Zatem, jakie składniki powinny się znaleźć w takim szamponie? W łagodzeniu objawów w pierwszym rzędzie mają zastosowanie produkty o działaniu przeciwgrzybiczym.
Udowodniono jednoznacznie, że zmniejszenie liczby komórek drożdży bytujących na skórze osób chorujących na łupież lub łojotokowe zapalenie skóry powoduje likwidację lub znaczące zmniejszenie objawów. Do najbardziej skutecznych substancji grzybobójczych, które znajdujemy w szamponach przeciwłupieżowych należy cyklopiroksolamina. Ma ona szerokie spektrum, ogranicza wzrost wielu gatunków drożdżaków oraz działa na różne formy komórek drożdży, także na te nieaktywne, o zmniejszonym metabolizmie. Ponadto zaletą jest to, że rzadko spotyka się oporność drożdżaków na tę substancję. Inną cenną substancją przeciwgrzybiczą jest pirokton olaminy. Szampony, które zawierają w swoim składzie oba te związki charakteryzują się szczególną skutecznością, ponieważ ich działanie się uzupełnia. Co więcej, obie substancje wywierają także efekt przeciwzapalny, co jest istotne w przypadku łojotokowego zapalenia skóry. Istnieją też inne substancje przeciwgrzybicze, dodawane do szamponów, na przykład ketokonazol czy związki selenu.
Jakie składniki powinny wchodzić w skład skutecznego szamponu łagodzącego łojotokowe zapalenie skóry?
Szampony przeznaczone do łagodzenia objawów łojotokowego zapalenia skóry powinny zawierać substancje przeciwzapalne i łagodzące świąd. Przykładem takiego związku jest kwas glicyretynowy izolowany z korzenia lukrecji. Inne związki działające łagodząco i kojąco to np. bisabobol, glicyna czy glicynian cynku. Warto też, aby szampon przeciwłupieżowy zawierał składniki o działaniu keratolitycznym, czyli złuszczającym. Pod wpływem tego typu substancji łuski łupieżu łatwiej się odrywają, pozostawiając zdrową, czystą skórę. Przykładem substancji keratolitycznych są kwasy salicylowy czy glikolowy lub substancje działające szczególnie łagodnie na skórę głowy, np. związek zwany keluamidem.
W jaki sposób używać szamponów o własnościach przeciwłupieżowych?
Wystarczy jeśli będziemy je stosować 2-3 razy w tygodniu. Jeżeli istnieje potrzeba częstszego mycia włosów, zaleca się zastosowanie innych szamponów, najlepiej takich, które łagodzą podrażnienia i są dobrze tolerowane, a więc nie zaburzają równowagi mikrobiomu skóry głowy. Pianę podczas mycia powinno się zostawić na kilka minut przed spłukaniem, żeby wszystkie substancje aktywne dłużej działały na skórę głowy. Kiedy już osiągniemy oczekiwane efekty, warto stosować szampon przeciwłupieżowy raz w tygodniu przez dłuższy czas, profilaktycznie, w celu zminimalizowania ryzyka nawrotów.
W przypadkach łojotokowego zapalenia skóry zlokalizowanego na twarzy można zastosować dermokosmetyki w formie kremu, które podobnie jak szampony zawierają w swoim składzie substancje przeciwgrzybicze, przeciwzapalne, złuszczające i łagodzące podrażnienia. Produkty dostępne bez recepty (szampony, kremy) mogą być pierwszym krokiem w terapii łojotokowego zapalenia skóry. Wykazują się znaczną skutecznością w łagodnych postaciach tego schorzenia. Jednakże, jeśli takie postępowanie nie likwiduje objawów, należy zgłosić się do dermatologa, który zaleci bardziej specjalistyczne leczenie. W wyjątkowo uporczywych i nawrotowych przypadkach lekarz może nawet przepisać leki doustne. Zazwyczaj nie ma przeciwwskazań, żeby kontynuować stosowanie preparatów dostępnych bez recepty, jako uzupełnienie leczenia dermatologicznego, jednak warto uzgodnić to z lekarzem prowadzącym terapię.
Autorem materiału jest dr hab. n. med. Joanna Salomon.
